TÜRKİYE CUMHURİYETİNİN SİYASİ VE İDARİ TEŞKİLATLANMASI

A. Anayasanın Nitelikleri ve Temel Haklar ve Ödevler:

Bugünkü Türkiye Cumhuriyeti anayasasının nitelikleri, Atatürk’ün milliyetçilik anlayışına, onun başardığı inkılâplara ve belirttiği ilkelere dayanan, insan haklarına saygılı, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk devleti olmasıdır.

Türk devletinin temel amaç ve görevleri arasında Türk milletinin bağımsızlığını ve bütünlüğünü, ülkenin bölünmezliğini, Cumhuriyet ilkesine göre Türkiye’de devlet, millet idaresine ve yönetimine dayanır. Türkiye Cumhuriyeti aynı zamanda sosyal bir devlettir.

Bugün çağdaş toplumlarda kabul edilen eğilim, sosyal devlet anlayışıdır. Artık sosyal olmayan demokrasi, toplum hayatının gerçekleri karşısında esasını kaybetmekte ve yıkılmağa mahkum bir hale gelmektedir. Türkiye’de herkes kişiliğine bağlı temel hak ve hürriyetlere sahiptir. Temel hak ve hürriyetler, anayasanın özüne uygun olarak kanunla sınırlanabilir. Anayasamız İnsan Hakları Evrensel Beyannamesine ve dünya anayasa geleneklerine uygun olarak, eşitlik esasını da doğal olarak kabul etmiştir.

Herkes, her türlü araçla haberleşme hürriyetine sahiptir. Haberleşmenin gizliliği esastır. Kişiler yerleşme ve seyahat etme hürriyetine sahiptir. Vatandaş sınır dışı edilemez, yurda girme hakkından yoksun bırakılamaz. Herkes anayasada ve kanunlarda gösterilen şartlara uygun olarak seçme ve seçilme hakkına sahiptir. Vatandaşlar siyasi parti kurma ve usulüne göre partilere girme ve çıkma hakkına sahiptirler. Siyasi partiler, demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez unsurlarıdır. Türkiye’de basın hürdür ve sansür edilemez. Herkes, önceden izin almadan dernek kurma hakkına sahiptir.

B. Yürütme Organı ve Merkez İdare Teşkilatı

1. Cumhurbaşkanı: Cumhurbaşkanı TBMM tarafından, kırk yaşını doldurmuş ve yüksek öğrenim yapmış, kendi üyeleri veya bu niteliklere ve milletvekili seçilme yeteneğine sahip Türk vatandaşları arasından yedi yıllık bir süre için seçilir. Bir kimse iki defa Cumhurbaşkanı seçilemez, varsa partisiyle ilişiği kesilir, TBMM üyeliği sona erer. Anayasamıza göre Cumhurbaşkanının başlıca görevleri şunlardır:

TBMM’yi gerektiğinde toplantıya çağırmak, Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunları gerekli gördüğünde halk oyuna sunmak, TBMM seçimlerinin yenilenmesine karar vermek, Başbakanı atamak ve istifasını kabul etmek, başbakanın teklifi üzerine bakanları atamak ve görevlerine son vermek, Milletlerarası andlaşmaları onaylamak ve yayımlamak, Devlet Denetleme Kurulunun başkanını ve üyelerini seçmek ve bu kurula inceleme, araştırma ve denetleme yaptırmak.... Cumhurbaşkanının yokluğunda yerine TBMM başkanı vekalet eder.

2. Bakanlar Kurulu ve Bakanlıklar: Bakanlar Kurulu başbakan ve bakanlardan oluşur. Başbakan cumhurbaşkanınca TBMM üyeleri arasından atanır. Her bakan başbakana sorumlu olup, ayrıca kendi yetkisi içindeki işlerden ve emri altındakilerin eylem ve işlemlerinden sorumludur. Başbakan bakanların görevlerini, anayasa ve kanunlara uygun olarak yerine getirmelerini gözetmek ve düzeltici önlemleri almakla yükümlüdür.

Bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görevleri, yetkileri ve teşkilatı kanunla düzenlenir. Bakan, belli bir hizmet alanında icrai kararları alan ve kamu kuvvetini kullanan en yüksek bir ajandır. Her bakanlıkta en yüksek idari memur olan bir müsteşar bulunur. Yurdumuzda her hizmet teşkilatında son kademe bakanda nihayete erdiği için, başbakanın bakanlar ve bakanlıklar üzerinde hiyerarşi yetkisi yoktur.

3. Bakanlıklar Dışındaki Merkez Teşkilatı:

a) Başkomutanlık, Genelkurmay Başkanlığı, Milli Güvenlik Kurulu:

Genelkurmay başkanı bakanlar kurulunun teklifi üzerine cumhurbaşkanı tarafından tayin olunur, görev ve yetkileri kanunla düzenlenir. Genelkurmay başkanı bu görev ve yetkilerinden dolayı başbakana karşı sorumludur. Milli Güvenlik Kurulun gündemi başbakan ve Genelkurmay Başkanının önerileri dikkate alınarak cumhurbaşkanınca düzenlenir.

b) Devlet Denetleme Kurulu: İdarenin hukuka uygunluğunun, düzenli ve verimli bir şekilde yürütülmesinin ve geliştirilmesinin sağlanması amacı ile cumhurbaşkanlığına bağlı olarak bir Devlet Denetleme Kurulu kurulmuştur. Silahlı kuvvetler ve yargı organları Devlet Denetleme Kurulunun görev alanı dışındadır.

c) Yüksek Öğretim kurulu: Yüksek Öğretim kurulu özerkliğe ve kamu tüzel kişiliğine sahiptir. Bu kurula yüksek öğretim denetleme kurulu, öğrenci seçme ve yerleştirme merkezi ile gerekli planlama, araştırma, geliştirme, değerlendirme, bütçe, yatırım ve koordinasyon faaliyetleriyle ilgili birimler bağlıdır.

d) Sayıştay: Sayıştay devletin gelir ve giderlerini Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetleyen bir anayasa kuruluşudur. Sayıştay genel ve katma bütçeli dairelerin bütün gelir ve giderleri ile mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetletmek ve sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevlidir. Vergi, benzeri mali yükümlülükler ve ödemeler hakkında Danıştay ile Sayıştay kararları arasındaki uyuşmazlıklarda Danıştay kararı esas alınır.

e) Danıştay: Danıştay davaları görmek, başbakan ve bakanlar kurulunca gönderilen kanun tasarıları hakkında düşüncesini bildirmek, tüzük tasarılarını ve imtiyaz şartlaşma ve sözleşmelerini incelemek, idari uyuşmazlıkları çözümlemek ve kanunda gösterilen diğer işleri yapmakla görevlidir. Danıştay üyelerinin dörtte biri nitelikleri kanunda belirtilen görevliler arasından cumhurbaşkanı tarafından seçilir.

f) Devlet Planlama Teşkilâtı: Kamu yönetimi, bir planlama demektir. Zira yönetim plansız olamaz, yönetmek demek mevcut kaynakları belli bir amaca ulaşmak için harekete geçirmek demektir.

Devlet Planlama Teşkilâtının görevleri şunlardır: Ülkenin doğal, beşeri ve iktisadi her türlü kaynak ve imkanlarını tam bir şekilde tespit ederek izlenecek iktisadi ve sosyal politikayı ve hedefleri tayinde hükümete yardımcı olmak; Hükümetçe kabul edilen hedefleri gerçekleştirecek uzun ve kısa süreli plânları hazırlamak; Plânın uygulanmasını takip etmek, değerlendirmek ve gerekli hallerde plânda değişiklikler yapmaktır. Plânlama Teşkilâtı, Yüksek Plânlama Kurulu ve Merkez Teşkilâtından meydana gelir. Devlet Plânlama Müsteşarı, Başbakan Yardımcısına bağlı olup Plânlama Merkez Teşkilâtının faaliyetlerini yönetmek ile görevlidir.

C. Merkezden Yönetim Bakımından Ülkenin Taksimatı:

Merkezden yönetim genel ve bölgesel bütün kamu hizmetlerinin yalnız bir merkezde toplanması esasıdır. Türkiye Cumhuriyeti merkeziyet idaresi bakımından, coğrafya durumuna, iktisadi koşullara ve kamu hizmetlerinin gereklerine göre illere, iller ilçelere ve ilçeler ise bucaklara bölünmüştür. İller Kanununa göre bir il teşkili veya bir il merkezinin değiştirilmesi Danıştay’ın mütalâası alınarak kanun ile yapılır. İllerin yönetimi yetki genişliği esasına dayanır. İl genel idaresinin başı ve mercii validir. Merkezin bir yürütme organı olarak valinin haiz olduğu yetkiler şunlardır: Valiler ile ait işler hakkında ilgili bakanlıklar ile muhabere ettikleri gibi, bakanlıklar da idari ve siyasi işleri doğrudan doğruya valiye yazarlar. Vali, kanun ve nizamları neşir ve ilân eder. Bunların uygulanmasını sağlar ve bakanlıkların talimat ve emirlerini icra eder. Vali idari şubeler başkanlarına ve kaymakamlara doğrudan doğruya emir verebilir.

Devletin ve hükümetin temsilcisi sıfatıyla valinin haiz olduğu yetkiler de şunlardır: Vali il genel idaresinin başkanı olmak itibariyle, il dahilinde güvenliğin sağlanmasından, kişisel özgürlüklere ve mülkiyete ilişkin emniyetin temininden birinci derecede sorumludur. Vali kanun ve nizamların uygulanması, güvenliğin sağlanması için polis ve jandarma gibi kolluk kuvvetlerini kullanır. Vali bir kısım il memurlarını tayin etmek yetkisini haizdir. Adli ve askeri daireler müstesna olmak üzere ildeki devlet daireleri ve müesseseleri valinin teftiş ve denetimine tabidir. İdari vesayet yetkisini kullanmak bakımından da valinin yerinden yönetim organları üzerinde bazı denetim hakları mevcuttur.

İlçe genel idaresinin başı ise kaymakamdır. Kaymakam, bölgesi dahilinde, kanun, tüzük, yönetmelik ve hükümet kararlarının neşir ve ilânını sağlar, bunların tatbikini temin eder. İlçe sınırları içerisinde bulunan genel ve özel bütün zabıta kuvvet ve teşkilâtının amiridir. Vali ile kaymakamın hukuki durumları ve bu itibarla yetkileri arasında bir takım farklar mevcuttur: Vali, devletin temsilcisi olduğu halde kaymakamda böyle bir nitelik yoktur. Kaymakamın yetki genişliği prensibine dayanan yetkisi valininki kadar geniş değildir. Kaymakam, Personel Kanunu hükümlerine tamamen tabi bir idare memurudur. Halbuki vali siyasi memurdur.

Bucaklar coğrafya, ekonomi, güvenlik ve mahalli hizmet bakımlarından aralarında münasebet bulunan kasaba ve köylerden meydana gelen bir idare bölümüdür. Bucak müdürü bucakta en büyük hükümet memuru ve mümessilidir. Kanun, tüzük, yönetmelik ve hükümet kararlarının yayımlanmasını ve uygulanmasını sağlar. Bucak müdürleri en az lise veya bu dereceli okul mezunları arasından valiler tarafından tayin ve memuriyetleri İçişleri Bakanlığınca tasdik olur. İl ve ilçelerde bir de idare kurulları vardır. İl idare kurulu valinin başkanlığı altında; İlçe idare kurulları ise kaymakamın başkanlığı altında teşekkül eder. İdare teşkilatımızda bir yenilik ve bir gelişme olarak “Bölge Valiliği” adıyla yeni bir merkezi idare teşkilatı kurulmuştur.

Bölge Valiliği Teşkilatı ve Görevleri:

Bölge Valisi: Bölgede kamu hizmetlerinin verim ve uyum içinde yürütülmesine, güvenliğin, kamu düzeninin ve genel asayişin sağlanmasına, bölgenin kalkınma plan ve program hedef ve ilkeleri doğrultusunda ekonomik sosyal ve kültürel yönlerden geliştirilmesine çalışmakla ve bölgede koordinasyon ve işbirliği ve denetleme hizmetlerini yerine getirmekle görevlidir. Yardımcıları şunlardır: Genel Sekreterlik, Denetleme Kurulu, Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü, İç Güvenlik Müdürlüğü, Savunma Müdürlüğü, Hukuk Müşavirliği. Bölge valisi bölgesindeki il valilerinin faaliyetlerini denetleyebilir veya denetlenmesini isteyebilir. Bölge valisi bölgesindeki bölge kuruluşlarının amiridir. Bölge valisi bölgesinde bulunan kurum ve kuruluşların denetlenmelerini isteyebilir, bunlardan bilgi ve görüş alabilir, bunların yöneticilerini toplantıya çağırabilir. Bölge valisinin görev ve yetkileri çok geniştir.

D. Yerel Yönetim Teşkilâtı:

1. İl: Türkiye’de illerin özel idarelerinin üç organı vardır. Bunlar da vali, il genel meclisi ve il komisyonudur. İl özel idaresinin temsilcisi ve yürütme organı validir. Vali her yıl bütçesini genel meclis toplantısından önce incelemek üzere il komisyonuna ve sonra da il meclisine verir. İl özel idaresine yapılan hibe ve vasiyetleri kabul etmek, genel meclisin kararını aldıktan sonra, valiye aittir. İl Özel idaresinin işlerini yönetecek memurları tayin eder. İl özel idareleri bakımından valinin yetkileri daima il genel meclisinin kararına bağlıdır.

Her ilde bir genel meclis bulunur. Görevi il özel idarelerine ait işlerde karar vermektir. İl genel meclisi üyeleri seçimi dört yılda bir yapılır. Genel meclise vali başkanlık eder ve ilk toplantısında meclis kendi içinde salt çoğunlukla ikinci başkan ile iki sekreter seçer. Bütçe müzakerelerinde isimlerin okunması ile oy verilir. Seçimler gizli oyla yapılır. Genel meclisin müzakereleri açıktır. Genel meclisin belli zaman ve toplantı yeri olan yer dışında toplanması yasaktır. Genel meclisin yetkilerini üç kısımda özetleyebiliriz. Genel meclis il bütçesini tesbit eder, ili ilgilendiren kamu hizmetleri hakkında kararlar alır, istikraz akteder. İl özel idarelerinin üçüncü organı da il komisyonudur. İl komisyonunun görev ve yetkilerini şu suretle özetlemek mümkündür: Vali tarafından her yıl verilecek bütçe tasarısını inceleyerek düşüncesini bildirmek. Valinin her ay vereceği gider cetvellerini incelemek ve bütçeye uygun ise tasdik eylemek. İl kamu hizmetleri hakkında genel meclise verilecek tasarılar üzerinde oy ve mütalâasını bildirmek.

2. Belediye: Belediye kanunumuza göre belediye, beldenin ve belde sakinlerinin bölgesel nitelikte ortak ve medeni ihtiyaçlarını düzenlemekle görevli bir tüzel kişidir. Belediyelerin görevleri beldenin ve belde halkının sağlığını ve güvenliğini ve mutluluğunu sağlamaktır. Bu görevleri, bütün belediyeler için zorunlu, bir takımları için ihtiyari ve bütün belediyeler için ihtiyari olmak üzere ayırabiliriz. Bütün belediyeler için zorunlu olan hizmetler umumun yararına açık olan yerlerin temizliğine, düzenine bakmak, yenilecek, içilecek ve kullanılacak şeyleri denetlemek, salgın ve bulaşıcı hastalıklarla mücadele etmek ve bunları önlemek gibi en esaslı medeni ihtiyaçlardır. Belediye tüzel kişiliğinin karar organı olan belediye meclisi, seçim hakkını haiz olan hemşehriler tarafından seçilen kişilerden kurulur. Belediye seçimlerine katılabilmek için on sekiz yaşını bitirmiş olmak ve altı aydan beri o beldede ikamet eylemiş bulunmak gerekir. Belediye Başkanı istifa etmiş ise yardımcısı, başkan yardımcısı yoksa veya bu da istifa etmişse vali tarafından tayin edilen bir kişi geçici olarak başkanlığa geçirilir. Belediye encümeni iki kısım üyeden kuruludur. Bir kısmı belediye başkanı ve belediyenin daire başkanı gibi yürütme organı ve memurlardır. Diğer kısmı ise seçilmiş üyelerdir. Belediye başkanı veya encümen ile belediye meclisi arasındaki uyuşmazlıkları il idare kurulu veya Danıştay çözümler.

3. Köy: Memleketimizde nüfusu iki binden aşağı olan yersel insan topluluklarına köy denir. Kanunumuza göre “cami, mektep, otlak, yaylak, baltalık gibi orta malları bulunan ve toplu veya dağınık evlerde oturan insanlar bağ bahçe ve tarlalar ile birlikte bir köy teşkil ederler.” Köy devletin en küçük ve merkeze en uzak bir parçasını teşkil ettiği için buralarda emlâk sahibi olmak ve ikametgâh tesis eylemek bazı kayıtlara tabidir. Türk vatandaşı sıfatını haiz olmayan gerçek veya tüzel kişilerin köylerde arazi ve emlâk almaları yasaktır. Köy idaresi bir takım işleri görmek için kurulmuştur. Bu işler de köyün mecburi işleri, köyün ihtiyari işleri diye ikiye ayrılır. Köylünün mecburi işleri sağlığı korumak, emniyeti tesis etmek, temizlik, bayındırlık ve kültür işleridir. İhtiyari işler birinciler kadar zaruri olmayıp daha ziyade köyün gelişmesine, güzelleşmesine yarayan işlerdir. Köyün organlarına gelince bunlar Köy Derneği, İhtiyar Heyeti ve Muhtardır.

Etiketler: Bugünkü Türkiye Cumhuriyeti anayasasının nitelikleri, Atatürk’ün milliyetçilik anlayışına, onun başardığı inkılâplara ve belirttiği ilkelere dayanan, insan haklarına saygılı, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk devleti olmasıdır,

  Kategori: HABERLER

  Tarih: 15.1.2014 23:14:03

  Hit: 1179

  Yorum: 0

• 3
• 1
• 2
• 3
• 4
• 5

 * Adınız Soyadınız : 

 * E-Mail Adresiniz : 

 * Yazıyla İlgili Yorumunuz : 

 * Güvenlik Kodu :